ادرار تولید شده در کلیه ها از طریق حالب ها به مثانه منتقل می گردد. مثانه وظیفه نگهداری ادرار تا زمانی که شرایط برای دفع آن مساعد باشد را دارد. برای این منظور مثانه باید حجم کافی داشته باشد. قبل از این که فرد تصمیم به ادرار کردن بگیرد منقبض نشود. دریچه کنترل ادرار که در زیر مثانه قرار دارد و به آن اسفنکتر ادراری گفته می شود بسته بماند و ادرار نیز راه دیگری غیر از عبور از مسیر اسفنکتر ادراری برای خارج شدن نداشته باشد. به این عملکرد مثانه کنترل دفع ادرار گفته می شود.
به هر دلیلی فرد نتواند ادرار جمع آوری شده در مثانه را تا زمانی که به صورت ارادی تصمیم به ادرار کردن می گیرد نگه دارد و ادرار به صورت غیر ارادی خارج گردد به این حالت بی اختیاری ادراری گفته می شود.
با توجه به عواملی که ذکر شد و در کنترل ادرار نقش دارند می توان نتیجه گرفت اختلال در عملکرد هر کدام می تواند باعث بی اختیاری ادراری گردد.
گاهی دریچه کنترل ادرار ضعیف است و زمانی که فشار داخل شکم بیمار بالا میرود ( مثلا موقع سرفه ،عطسه، خندیدن، بلند شدن از روی صندلی، طناب زدن و یا در هنگام ورزش ) توانایی مقابله با آن را ندارد. به این فرم از بی اختیاری ادرار فرم استرسی گفته می شود. این حالت در خانم ها شیوع بیشتری دارد و به دلیل ضعف عملکرد عضلات کف لگن اتفاق می افتد. در آقایان نیز گاها بدنبال جراحی های لگنی بخصوص جراحی پروستات ممکن است این حالت روی دهد.
در فرم دیگری از بی اختیاری ادرار عضلات جدار مثانه به صورت ناخواسته منقبض می شوند و فرد در یک لحظه احساس ادرار کردن پیدا می کند و اگر سریع خود را به دستشویی نرساند بی اختیاری ادرار حادث می گردد. این فرم بی اختیاری فوریتی ادرار نامیده می شود.
گاهی نیز ادرار از مسیر دیگری که از اسفنکتر ادراری عبور نمی کند خارج می شود. مثلا گاها بدنبال اعمال جراحی زنان بخصوص هیسترکتومی ( خارج کردن رحم ) بین مثانه و واژن سوراخی ایجاد می گردد که ادرار بی اختیار از مثانه وارد واژن شده و از آن خارج می گردد و فرد هیچ کنترلی بر روی جریان ادرار خود ندارد. گاهی نیز در برخی از بیماریهای مادرزادی مثانه و یا حالب مستقیما (بدون عبور از مسیر طبیعی اسفنکتر و مجرا ) به فضای خارج از بدن راه دارند.
علت بروز بیماری بی اختیاری ادراری
علل اصلی که منجر به بی اختیاری ادراری می شوند در بالا توضیح داده شد، عوامل زیر با همان مکانیسم هایی که در بالا ذکر شد، بیمار را مستعد بی اختیاری ادرار می کنند.
- بزرگ بودن غده‌ی پروستات و یا جراحی های پروستات
- ضعف و کشیدگی عضلات لگنی و مثانه
- استعمال بعضی از داروهای خاص مانند مدرها و ضد اضطراب‌ها
- تجمع مدفوع در روده ها
- سرطان مثانه
- افزایش وزن
- افزایش سن
- عفونت مجاری ادراری
- اختلالات عصبی و آسیب نخاع مانند مثانه نوروژنیک
- برخی از بیماری‌ها مانند دیابت، آلزایمر و ام اس
- حاملگی
- استعمال دخانیات
نحوه تشخیص بیماری بی اختیاری ادراری
- اخذ شرح حال کامل از بیمار جهت تشخیص نوع بی اختیاری
- بررسی سابقه ی دارویی
- بررسی مقدار آب مصرفی روزانه، میزان دفع روزانه و میزان بی اختیاری روزانه
- نمونه ادرار جهت بررسی عفونت ادراری
- تست استرسی مثانه
- معاینه فیزیکی ناحیه تناسلی
- سیتوسکوپی
- انجام نوار مثانه ( تست یورو دینامیک )
درمان بیماری بی اختیاری ادراری
- ورزش کگل : برای بی اختیاری ادرار ناشی از فشار که به علت ضعیف بودن عضلات ناحیه لگن رخ می دهد توصیه می شود. به این صورت که به بیمار توصیه می شود عضلات لگن خود منقبض کند ( مانند وقتی که ادرار خود را نگه می دارد ) سپس به مدت ده ثانیه فشار را حفظ نماید و بعد عضلات را شل کند. توصیه می گردد بیمار روزانه هر قدر که می تواند این مانور را تکرار نماید.
- تزریق کلاژن : یکی دیگر از راه های جلوگیری از خروج ادرار می باشد که در بافت های اطراف مجرای خروجی ادرار تزریق می گردد. این ماده باعث افزایش ضخامت پوشش مجرای خروج ادرار و ایجاد مقاومت در برابر خروج ادرار می شود.
- دارو درمانی : در خانم های دچار بی اختیاری ادرار، مصرف برخی داروهای ضد افسردگی می تواند با سفت کردن عضلات گردن مثانه، خروج ادرار را کم کند. برای بی اختیاری ادرار ، غالبا داروهای آنتی کلینرژیک ( داروهایی که عضلات مثانه را شل می کنند ) تجویز می شود.
- عمل جراحی : در عمل جراحی برای تصحیح بی اختیاری ادراری در خانم ها، بیشترین تمرکز بر روی افزایش مقاومت اسفنکتر ادراری و یا ثابت نمودن گردن مثانه است. از روش های جراحی برای تصحیح بی اختیاری ادرار تعبیه اسفنکتر مصنوعی می باشد که روش گران قیمت و نسبتا پر عارضه می باشد. لذا در اغلب موارد به عنوان آخرین انتخاب در نظر گرفته می شود.